Алтынбек ИСМАИЛОВ, акын жана котормочу:
Автор: Мехмет Акиф ЭРСОЙ
ЧАНАККАЛЕ ШЕЙИТТЕРИНЕ
Бул кандай согуш деги? Дүйнөдө мындай кыргын болгон эмес.
Бул жерге азыркыдай жайнаган төрт-беш ордо толгон эмес.
Өлтүрүп, жексен кылчу куралын колдоруна кармап ана,
Өтүүгө жол издешет дөбөдөн ашып ушул Мармарага.
Көрүнбөйт горизонт түк каптаган деңиздеги кемелерден,
Кутурган европалык шерменде, уяты жок немелерден!
Чалдыгат алар көзгө жырткычтай бир заматта атып чыккан,
Чогулуп тобу менен камалган капасынан качып чыккан.
Келгендей дүйнө түгөл: эскиси, жаңысы да аралашып,
Куюлган кумдай кымгуут ар түрдүү улуттар жүр кара басып!
Канада, Австралия… Барчылап бизден алчу жалпы кеги,
Каарданып карап турат дүйнөнүн жалпы жети континенти!
Жүздөрү түркүн-түстүү, тилдери ар башкача… Карманалбай
Жасаган ишин көрсөң, жапайы жырткыч жана варварлардай.
Кай бири индус болсо, кээ бирөө киши жегич чындыгында,
Кыйратып баарын текши, адамзат кылбаганды кылды мында!
Бул кылым жыйырманчы адепсиз, арсыз жана наадан беле,
Бийиктен төмөн көздөй жылмышып кулап жатат адам неге?!
Чыгарып ичиндеги жек көрүү сезимдерин жашыралбай,
Чыдабай кусту алар ай-жылдап Мехметчиктижапыралбай.
Бет кабы жыртылгыча көрүнгөн сулуу кыздай купуялуу,
Бети жок, жүзү кара маданият дегениңер шуркуя бу!
Анан да коркунучтуу айрыкча башкалардан булар дагы,
Анткени бар алардын бүт элди кыйратуучу куралдары!
Талкалап горизонтту чагылган көктөн ылдый кулап улам,
Түшкөндө жер силкинип, түпкүрдөн калкып баары чыгат улам.
Өрт бүрккөн чагылгандуу бомбалар үзгүлтүксүз жарылышып,
Өчүшөт бирок дароо эр жүрөк шерлер менен кагылышып.
Оюлган жер алдында тозокту чагылдырган канал жатат,
Окопто снаряддан жан таслим болгон далай адам жатат.
Өйдөдөн жааган октор өлүмдү жамгыр сымал чачып анан,
Өлүктөр жайнайт жээкте денеси туш тарапка чачыраган:
Үзүлүп колдор, буттар, кареги соолгон баштар тоголонуп,
Үйүлөт ар кай жерге жаны жок манжа, жасат додолонуп!
Ок өтпөс олпокчондор жаалданып, ал ансайын жабылышат,
Окторду мөндүр кылып наадандар ар тараптан жаадырышат!
Каптаган асманды бүт эсепсиз учактардын бомбасынан,
Кыйылып өмүрлөрү, ажырап турса дагы кол, башынан,
Мылтыктан саны арбын атылган замбиректи тоготушпай,
Мынакей, баатыр ордо жылмаят коркунучту жолотушпай…
Коргонуш үчүн булар үстүнө болот кийим, чопкут албайт,
Көөдөндө ыйманы бар. Андыктан бир да душман коркуталбайт!
Кеп эмес бул ордого кастардын согуш ачып, каарданганы,
Кудайдын ал анткени жеңилгис алар мыкты каармандары!
Адамдын эрки күчтүү, эч качан эч ким аны майтаралбайт.
Айрыкча Мекен үчүн курчуган өткүр мизин кайтаралбайт.
Анан да айткым келет Кудайдын пенделерге эскерткенин:
«Аларды жараткам мен. Андыктан башкаларга тепсетпегин!»
Арийне, булар чындап Асымдын тура нагыз тукумдары,
Анткени ар-намысты бек сактап, кас-душманга утулбады.
Карачы, тоодой бийик көөдөнүн ок көзөгөн кейипкердин,
Күн жүздүү дидарынан көрүнөт туудагы ай шейиттердин!
А тигил денесинен ажырап ар кай жерде үйүлгөн баш…
Ал деген – жалгыз гана намазга жыгылганда ийилген баш!
Аскерлер, аскерлер, эй! Журт үчүн жанды кыйып кете берген,
Арбагы аталардын өпсө да аздык кылат чекеңерден…
Жуурса да ажал канга, Эгеден кубат алган кайрат менен,
Жүрдүңөр жолдон кайтпас жолборс төш, арстан мүнөз айбат менен!
Ким казат силер батчу мүрзөнү айткылачы?! Кыйнайсыңар…
Көмөлү десек эгер гөр эмес, тарыхка да сыйбайсыңар.
Түркүн-түс китептерге батпай түк жадагалса баягы көп,
Тек гана чалкып жаткан ааламга сыясыңар аягы жок…
Көөдөндө көлкүлдөгөн эргүүмдү сүртүп тынбай таштарыңа,
Каабаны алып келип орнотсом, атаганат, баш жагыңа.
Кадимки асман менен денеңди жапкандан соң… Көктөп үмүт,
Канаган кабырыңа жаадырсам жылдыздарды көктөгү бүт.
Атүгүл чатыр кылып булутту күмбөзүңө ачык жаткан,
Алпарсам күйгөн шамдай үркөрдү күмүш нурун чачып жаткан.
Оо, анан канга батып, туруштук берген чептей жоо башына,
Оросом жасатыңты аздектеп айдын жарык шооласына.
Күттүрүп улуу күндү жайнаган жылдыздарды тараткыча,
Кайтарсам бейитиңди уктабай кароолчудай таң аткыча.
Эх, чиркин, жана дагы таңсам мен жаратыңды кансыраган,
Эсептээр элем баарын сен үчүн иш кылдым деп арзыбаган!
Кармашып бир убакта журтуна жолотпогон Крестүүнү,
Көрдүм мен бүгүн сенден Селахеддин султандай жүрөктүүнү.
Илгерки Кылыч Арслан сыяктуу сымбатыңа таң каламын,
Исламды муунткандардын чынжырын быт-чыт кылып талкаладың.
Кыдырып жылдыздарды ысымың рухуң менен жүрөт эми,
Көмүлбөй кылымдарга элесиң чындап өмүр сүрөт эми…
Эч нерсе, эч ким сени ээлеген өз ордуңдан жылдыралбайт,
Эч качан эрдигиңди ичине горизонт да сыйдыралбайт!
Ай, шейит, шейит уулу, эч качан күмбөз сурап кылчактаба,
Анткени сени күтүп, Пайгамбар карап турат кучак жая!
ÇANAKKALE ŞEHİTLERİNE
Şu Boğaz Harbi nedir? Var mı ki dünyada eşi?
En kalabalık orduların yükleniyor dördü beşi,
-Tepeden yol bularak geçmek için Marmara’ya-
Kaç donanmayla sarılmış ufacık bir karaya.
Ne hayasızca yığılma ki ufuklar kapalı!
Nerde -gösterdiği vahşetle- “bu: bir Avrupalı! “
Dedirir -yırtıcı, his yoksulu, sırtlan kümesi,
Varsa gelmiş, açılıp hapishanesi, ya da kafesi!
Eski Dünya, Yeni Dünya, çeşit çeşit kavimler,
Kaynıyor kum gibi, tufan gibi, mahşer mahşer.
Yedi iklimi cihanın duruyor karşına da,
Avustralya’yla beraber bakıyorsun: Kanada!
Çehreler başka, diller, deriler rengarenk;
Sadece bir olay var ortada: Vahşetler denk.
Kimi Hintli, kimi yamyam, kimi bilmem ne bela…
Hani, vebayı bile utandırır bu rezil istîla!
Ah o yirminci asır yok mu, o soylu yaratık,
Ne kadar gözdesi varsa, gerçekten aşağılık,
Kustu Mehmetciğin aylarca durup karşısına;
Döktü içindeki kinleri utanmazcasına.
Maske yırtılmasa hâlâ bize âfetti o yüz…
Medeniyet denilen kahpe, gerçekten, yüzsüz.
Sonra o lanet olasıdaki yıkıcı araçlar,
Öyle korkunç ki: Her biri bir ülkeyi yıkar.
Öteden yıldırımlar parçalıyor ufukları;
Beriden zelzeleler kaldırıyor derinlikleri;
Bomba şimşekleri beyninden inip her siperin;
Sönüyor göğsünün üstünde o aslan neferin.
Yerin altında cehennem gibi binlerce lȃğam,
Atılan her lȃğamın yaktığı: Yüzlerce adam.
Ölüm indirmede gökler, ölü püskürmede yer;
O ne korkunç tipidir: Savrulur parça parça cesetler…
Kafa, göz, gövde, bacak, kol, çene, parmak, el, ayak,
Boşanır sırtlara, vadilere, sağanak sağanak.
Saçıyor zırha bürünmüş de o namert eller,
Yıldırım yaylımı tufanlar, alevden seller.
Veriyor yangını, durmuş da açık göğüslere,
Sürü halinde gezerken sayısız uçak, ha bire.
Top tüfekten daha sık, gülle yağan mermiler…
Kahraman orduyu seyret ki bu tehdide güler!
Ne çelik siperler ister, ne siner düşmanından;
Alınır kale midir göğsündeki kat kat iman?
Hangi kuvvet ona, haşa, boyun eğdirebilir?
Çünkü o sağlam istihkȃm, Allahın eseridir.
Sarılır, indirilir en sağlam yapılmış yerler,
İnsanın azmini engelleyemez insan yapısı eserler;
Bu göğüslerse Allah’ın yaptığı sonsuz bir sınır;
“O benim güzel eserim, onu çiğnetme” buyurur.
Âsım’ın nesli… diyordum ya… nesilmiş gerçek:
İşte çiğnetmedi namusunu, çiğnetmeyecek.
Şehit gövdeleri, bir baksana, dağlar, taşlar…
O, rüku olmasa, dünyada eğilmez başlar,
Yaralanmış temiz alnından, uzanmış yatıyor,
Bir hilal uğruna, ya Rab, ne güneşler batıyor!
Ey, bu topraklar için toprağa düşmüş asker!
Gökten atalar inerek öpse o temiz alnı değer.
Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor Tevhid’i…
Bedr’in aslanları ancak, bu kadar şanlı idi.
Sana dar gelmeyecek mezarı kimler kazsın?
“Gömelim gel seni tarihe” desem, sığmazsın.
Darmadağın ettiğin çağlara de yetmez o kitap…
Sen sonsuzluklara sığabilirsin ancak.
“Bu, taşındır” diyerek Kâbe’yi diksem başına;
Ruhumun ilhamını duysam da geçirsem taşına;
Sonra gök kubbeyi alsam da, örtü diye,
Kanayan mezarına çeksem bütün yıldızları ile;
Mor bulutlarla açık türbene çatsam da tavan,
Yedi kandilli Ülker yıldızını uzatsam oradan;
Sen bu avizenin altında, bürünmüş kanına,
Uzanırken, gece mehtabı getirsem yanına,
Türbedarın gibi gün ağarıncaya der bekletsem;
Gündüzün avizeni tan ışıklarıyla dolduruversem;
Tüllenen batı ufkunu, akşamları sarsam yarana…
Yine bir şey yapabildim diyemem hatırana.
Sen ki, son Haçlı ordusunun kırarak saldırısını,
Doğunun en sevgili sultanı Selahaddin’i,
Kılıç Aslan gibi büyüklüğüne bıraktın hayran…
Sen ki, İslâm’ı, kaybetme acısı kuşatmış, boğuyorken,
O demir çemberi göğsünde kırıp parçaladın;
Sen ki, ruhunla beraber yıldızlarda dolaşır adın;
Sen ki, yüzyıllara gömülsen taşacaksın… Olmaz,
Sana gelmez bu ufuklar, bu yönler seni almaz…
Ey şehit oğlu şehît, isteme benden makber,
Sana kucağını açmış duruyor Peygamber.
БУЛБУЛ
Эй, булбул, куттуу уя, түгөйүң, жаркыраган жазың туруп,
Эмнеге муңканасың изумруд так сыяктуу шагың туруп?
Албетте, керек болсо журтуңду өзүң сүйгөн асмандагы,
Алалбайт эч убакта дүйнөнү багындырган кастар дагы.
Жапжашыл өрөөнгө бай, кыпкызыл гүлгө толгон түзөңдөгү,
Жашооң бар күндө майрам, күндө той өткөргөндөй мүнөздөгү.
Кеч күздөн кеткиң келсе, эрте жаз тосот дароо колун сунуп,
Күүлөнгөн канатыңа баш иет горизонттор моюн сунуп.
Сыйбайсың ал тургай түк чеги жок көк асманга, асыресе,
Суктанат учканыңа туткунга түшкөн жандар кадыресе.
Бирок сен ошентсе да, эмнеге муңга жасап кыйла басым,
Бармактай көөдөнүңө деңиздей кайгы салып кыйналасың?!
Чынында, сен эмес мен учурда арман айтчу абалдамын,
Чыланып түркөйлүккө жүз жылдап күн көрбөгөн аралдамын.
Жазында күздөгүдөй саргарып араң өмүр сүргөн кезим,
Жетиммин өз журтумда… Үйү жок, көчө таптап жүргөн кезим.
Арман күн: урпагымын Чыгыштын эч нерсени кенебеген,
Алдырдым Мекенимди батышка турпагымды тебелеген.
Баатырлар Селахеддин, Фатихтер коргоп турган убагында,
Бүлүндү баштан-аяк жер менен жексен болуп дубалым да.
Эх, аттиң, чиркөө ээлеп падыша Осмонкурган калаабызды,
Эшитпей азанды биз, Кудайдын атын унтуп калабызбы?!
Анан да үзгүлтүксүз кан-жанга сиңген абдан жакын болуп,
Абалкы өтмүшүбүз өчөбү аң-сезимден закым болуп?!
Кадимки Байезиддин ураган мечитинин сөнүп өӊү,
Карачы, кантип айтам, тепселди Орхан Газикөрүстөнү!
Мусулман ордосуна душмандар каргашаны таштап арсыз,
Миӊдеген диндеш жандар калышты ай-талаада баш калкасыз!
Очоктор талкаланып, кыйраган аалам жатат жолдон ары,
Оо, Кудай, жерге батпайт тууралган адамдардын органдары!
Андыктан ыйык журтту тепсеген кезде кастар майкандашып,
Ай, булбул, муңканба сен, мен сага күйүтүмдү айтам жашып!
BÜLBÜL
Eşin var, yuvan var, baharın var, ki beklerdin;
Kıyametler koparmak neydi, ey bülbül, nedir derdin?
O zümrüd tahta kondun, bir göklerde saltanat kurdun;
Cihanın yurdu hep çiğnense, çiğnenmez senin yurdun.
Bugün bir yemyeşil vadi, kıpkızıl bir gül bahçesi yarın,
Evin barkın şen, için şen dünyan şen, dolaşırsın.
Sonbaharsız bir yer isterse, şayet kaygısız ruhun,
Ufuklar, sonsuzluklar kanatlarının emrinde bütün.
Değil bir kayda; kanatlandın mı, sonsuzluklara sığmazsın;
Senin gibi yaşamaktır gayesi, özgürlük tutkunlarının.
Neden öyleyse yas içinde hep perişandır günlerin?
Bir damlacık göğsünde bir deniz çağlar durur, niçin?
Hayır, matem senin hakkın değil… Matem benim hakkım:
Yüzyıllar var ki, aydınlık nedir, hiç bilmez ufuklarım!
Teselliden nasibim yok, hazan ağlar baharımda;
Bugün evsiz barksız bir serseriyim öz diyarımda!
Ne acıdır ki: Doğunun ben vefasız, kansız evladı,
Baştanbala Batı’ya çiğnettim ata yadigȃrı toprakları!
Hayalimden geçerken şimdi, düşüncem altüst oldu,
Salahaddin-i Eyyûbî’lerin, Fâtih’lerin yurdu.
Ne aşağılayıcıdır ki: Çan inlesin beyninde Osman’ın;
Ezan sussun, göklerden silinsin adı Mevla’nın!
Ne büyük acadır ki: En şanlı bir geçmiş serap olsun;
O kudretler, o ezici güçler yıkılıp yerle bir olsun!
Çökük bir kubbe kalsın mabedinden Yıldırım Han’ın;
Çirkince çiğnensin muazzam kabri Orhan’ın!
Ne yoksunluktur ki: Halifeliğin merkezi devrilip, taş taş,
Sürünsün şimdi sığnaksız kalan kalan milyonlarca dindaş!
Yıkılmış ocaklar yerde işkenceyle kıvransın;
Serilmiş gövdeler, binlerce, yüzbinlerce doğransın!
Dolaşsın, sonra, İslâm’ın kutsal yerlerinde yabancılar…
Benim hakkım, sus ey bülbül, senin yas tutmaya ne hakkın var!
ИНСАН
«Сен өзүңдү басынтып, барктап-баалабайсың,
а чынында сенде эбегейсиз зор аалам катылып жатат».
Аз. Али
Өзүңдү тааныбай түк, өзгөдөн төмөн баалап алыптырсыӊ,
Өзүңдү-өзүң басып, баркыңды такыр билбей калыптырсың.
А сенин баа-баркың, чынында өйдө турат периштеден,
Атүгүл бүткүл аалам катылган өзөгүңө сен издеген…
Тараган толкуп-ташып тынымсыз асман-жердин ортосуна,
Теңирдин жарык нуру жайгашкан жүрөгүңдүн толтосуна!
Кенедей тулку боюң, а бирок, адампенде, сени чындап,
Кынтыксыз, кемчиликсиз жасаган Кудай өзү сени кылдат.
Жараткан жазган ырдын эң мыкты кош сабындай жарык чаччу,
Жаралган өзгө жансың: сырга бай, түшүнүксүз, табышмактуу.
Аткарып буйругуңду табият, жер да сага моюн сунат,
Ал тургай ар бир буюм кааласаң, кулдай чуркап кызмат кылат.
Багынган жада калса булутту камчылаган чагылгандар,
Байкасаң, ак-караны айырган тунук акыл – табылгаң бар!
Көлдөлөң болуп деңиз, толкундар бешигиңе айланышат,
Канатың өлчөп көктү учканда тоолор сага жарданышат.
Дүйнөнү кезген аба жеткирип өкүмүңдү ар тарапка,
Дос болуп доошуң менен таратат дароо аны чар тарапка.
Жоюлуп тоскоолдуктар, чечилет көйгөйлөрүң кайратыңан,
Жалтанып качат душман майданга кирсең эгер айбатыңан.
Түндөсү кезсең жерди жаркырап жарык чачкан шам сыяктуу,
Түбөлүк күйүп турат ойлоруң нурга толгон жан сыяктуу.
Кызылдай мээнет менен ишиңден алган эргүү шыктандырып,
Какшыган чөлдө сени жетелейт оазиске суктандырып.
Кайтпайсың өз жолуңдан зынданга салып, сүргүн кылса дагы,
Качпайсың эч убакта жазалап өлүм менен кырса дагы.
Талкалап зулумдуктун сепилин биротоло бузуу үчүн,
Түшкөнсүң көктөн жерге өзгөртүп тагдырларды туруу үчүн.
Анан да алоолонуп жүрөктө келечектин оту жанса,
Ар убак умтуласың кол сунуп, улам бийик чокуларга!
Көңүлүң көтөрүлүп, көөдөнүң коргошундай балкыганда,
Көрүнөт келечегиң жуурулуп кыял менен калкып анда.
Ал деген нагыз сенин сүйүктүүң жан дүйнөңдү уялаган,
Атүгүл идеялың жетүүнү эңсеп, такай кубалаган.
Арзууну башкарган бул – улуу рух экендигин жакшы бил деп,
Ар дайым алга карай тынымсыз кадам шилтөө башкы милдет!
Бүт сырын табигаттын изилдеп үйрөнүүнү каалап улам,
Бошонгуң келет сенин караңгы, түркөйлүктүн ааламынан.
Баштапкы, соңку жана азыркы табышмактын күчөп деми,
Беттешүү үчүн дайым болочок доорлордон күтөт сени.
Чынында, ошол сырды тынымсыз бардык жерден тытып издеп,
Чуркайсың акыйкаттын бир жолу көргүчөктү жытын искеп.
Арийне, жапсын мейли купуя сырды чулгап кара парда,
Ар убак рух дүйнөңдүн үмүтү үзүлбөстөн барат алга.
Анан да колдоочуңа таянып үзгүлтүксүз жардамдашкан,
Албетте, терең сүңгүп киресиң караңгыга тайманбастан.
Атүгүл сырдын баары билинип бүр күн толук айкын болсо,
Анда да изденгенди токтотпой улантасыӊ жаркын жолдо.
Андыктан жүгүр бачым! Кудайдын кудуретин турба карап,
Анткени кези келсе, сабырыӊ отко түшүп куйкаланат!
Бүгүнкү жашооң менен кийинки турмушуңа канааттанбай,
Басышың керек сенин кылчактап арт жагыңды карап калбай…
Кызыгы, улам алга жылуунун жолу турса пайдаланып
Калбастан кайра неге: «Бир байкуш жанмын»,- дейсиң майдаланып?
Бирок сен андай эмес, бийиксиӊ периштеден мактангыдай,
Бийлесин дүйнөнү деп өзүңө зор милдетти таккан Кудай!
Турмуштун оор жүгү басса да кабыргаңды кайыштыра,
Туш-туштан өлүм менен коркунуч каптаса да майыштыра,
Шаабайыӊ суутпастан, көйгөйдү жеӊүү үчүн сабыр кылып,
Шилтейсиӊ кадамыӊды тездикти чагылгандай багындырып.
Демек, сен эч табылгыс китептин жалгыз, нарктуу нускасындай,
Дүйнөгө жаралган соӊ ойлонуп, чечим чыгар түк басынбай:
Ушундай кыйын күндө башыӊды сайсаӊ керек эл-жериӊе…
Улуксуӊ периштеден! Түшпөгүн айбандардын деӊгээлине!!!
İNSAN
“Sen kendini küçük bir varlık sanırsın,
Oysa en büyük ȃlem sende gizlidir.”
Hz. Ali
Haberdar olmamışsın öz varlıüından hâlâ sen,
“Değersiz bir varlığım!” dersin ey insan, fakat bilsen…
Senin değerin hatta meleklerden de yücedir:
Cihanlar sende toplanmış, ȃlemler sende gizlidir:
Allah’ın feyzi yerlerden göklerden taşarken,
Onun ışık ışık tecelli ettiği yer olur kalbin.
Cismin küçüktür ama İlâhi sanatın gayesisin
Bu itibarla bitimsizsin, sonun bulunmaz senin!
İlȃhi edebiyatın şiirinin en güzel beyti olmuşsun;
Yaradan’ın hikmetlerinin anlaşılmaz sırrı olmuşsun.
Esirindir tabiat, ellerinin altındadır eşya;
Buyruklarına boyun eğer, mahkumudur dünya.
Bulutlardan yıldırımlar avlar çevik irfanın;
Yer altında madenler bulur iyiyi kötüden ayıran kavrayışın.
Denizler yatağındır, dalgalar naz beşiğin;
Dağlar ne ki, uçarken gökleri ölçer kanatların!
Hava, hükmünü götüren bir araçtır ki anında,
Seninle yoldaş olur dünyanın dört bir yanında.
Dayanmaz çabalarının önünde engeller, sıkıntılar;
Sen azmin savaş alanına girince, kaçar saldıranlar.
Karanlıklarda gezsen, fenerin hikmetli düşüncendir,
Ki her parlayışı sönmeyen sonsuz bir ışıktır;
Susuz çöllerde kalsan, kılavuzun çalışmaktan aldığın ilhamdır,
Ki atacağın her adımda sana gölgelik vahalar gösterir.
Ne zindanlar engel olur, ne idamlar, ne sürgünler…
Yürürsün yolunu kesse hatta demirden eller.
Yıkar zulmün kalesini basit bir girişimin;
Sanki kaderi doğrulamak için gökten inmişsin!
Aramaktan usanmazsın, yükseklikten yüksekliğe
Atıldıkça, atılsam şimdi, dersin, başka geleceğe!
Senin en şanlı günlerinde, en mutlu halinde,
Oldukça uzak bir gelecek vardır hep hayalinde.
O geleceğedir şevkin, odur gönüldeki sevgilin,
Canın, dur durak bilmeyen divanesidir o kutsal neşenin.
O arzunun yöneltmesiyle sürekli yürümen zorunludur;
İlerleme eğlimi artık yaradılışına yayılmış bir ruhtur!
Yaratılışın bütün sırlarından haberdar olmak istersin,
Hiçlikten oluşmuş bu gayb ȃleminden kurtulmak istersin!
Sonun, başlangıcın, şimdin ki üç müthiş bilmecedir…
Durur gelecek devirler gibi karşında hep hazır.
Koşarsın bunları anlamak hevesiyle durmazsın,
Gerçeğin kokusunu bir defa olsun almazsan oturmazsın.
Sırlar kapkaranlık bir perdeyle varsın örtülsün isterse…
Düşürmez düşürmez bu yoksunluk gecesi ruhunu ümitsizliğe:
Emel, meşale tutmuş, bir klavuz sana yoldaş olmuşken,
Çekinmezsin karanlığın derinliklerine girmekten.
Hani bir gün ortaya çıksa varlıklarla ilgili her sır,
Araştırmaktan vazgeçer bir an durur musun? Hayır!
O zaman Yaratıcı’nın mahiyeti, o en heybetli mahiyet
Sabrını ateşe verecek, artık durma koşmaya devam et!
Durmak yok senin için, sen sürekli ilerleyeceksin…
Çünkü sen ne bugüne razısın; ne gelecekle yetinirsin!
Karşında ilerlemek için böyle sönsuz bir alan dururken;
Nasıl tutar da “Pek değersiz bir varlığım” dersin sen?
Meleklerden büyük, hem çok büyük övgüye erişmişsin:
Allah sana emanet etmiş buyruklarını, bir başka cevhersin!
Hayatın binlerce ağır yükü eksik olmazken arkandan;
Ölümler, korkular topluca saldırırken bir yandan;
Büyük sıkıntılara katlanarak müthiş bir sabırla,
Yolundan kalmayıp sürekli gidersin… Hem ne hızla!
Senin yaratılışın yüce bir nüshası olduğun ise,
Ortada artık; dur, düşün bir karar ver öyleyse:
Şimdi nasıl davranmalısın ki olmayasın
Hayvanlarla bir, meleklerden yüceyken değerin?
МЕКЕНДИ СҮЙҮҮ
Албетте, окуталы жаштарды үзгүлтүксүзбилим берип,
А бирок үйрөнүшсүн оболу журт сүйгөндүдилин берип.
А эгер эңсесеңиз мекендин бүлүнүшүн кара санап…
Айтканга ооз барбайт атүгүл ал жөнүндө тамашалап.
Милдеттүү ар бир жаран, чынында, өз өлкөсүн сактаганга,
«Мекен!» деп кыйкырышат бүт баары согуш отун аттаганда.
А бирок айрымдары ит болуп, асыл наркка кол салышат,
Адамдык сапаттарын жоготкон наадандыкка жол чабышат.
Андыктан кечиргиле, таптакыр бул сөзүмдөн кайталбаймын,
Анткени мен аларды инсан деп эч убакта айталбаймын!
Ашкере сүйүп журтун өмүрүн эл-жерине багыштаган,
Аздектеп үй-бүлөсүн, ыйык нарк, мурастарга табыштаган
Адамдын жүрөгүнөн оргуган аруу сезим орун алат,
Ал эми итке айланган көөдөнгө жалаң ириң толуп алат…
Ата-Журт кыйналганда… Алардын чатагы жок тырмактай да,
Ант берип мекен үчүн тулкусун калкан кылып турмак кайда?!
Баш баанек таап алар, кулкуну тойгучакты кудук болуп,
Башкалар сөөк ыргытса, ооздору тып басылат дудук болуп!
Бирок сен андай эмес: «Мекен» деп өз жаныңды төрт бөлөсүң,
Башыңды сайып ага, асманда жашасаң да өрттөнөсүң!
Ким чыдайт, Ата-Журтум, күнкорго айлансаң сен кыйрап анан?
Көр болсун, Мекен үчүн көзүнөн кан чыккыча ыйлабаган!!!
VATAN SEVGİSİ
Evet, çağın ilimlerini gençliğe öğretelim;
Kurtsal deperlere, fakat, çok saygı gösterelim.
Eğer vatanın yıkılmasını istiyorsanız… Başka!
Falat bu mesele, bilmem ki, kaldırır mı şaka?
Hayır, vatanı yaşatmaktır herkes için gaye;
“Vatan!” deyip giriyor, her giren mücadeleye.
Bu “her giren”le, tabiî, tutunca it damarı,
Kutsal değerlere kadar saldıran beş on çomarı,
Hesaba katmayı düşünüyorum hiç bir zaman:
Mazur görün, o tasmasızlara diyemem insan.
Vatan sevgisinden, hayatını millet adamaya kadar;
Kısacası, aile duygusu ve diğer bütün duygular;
Kutsal değerleri için çırpınan yürekte olur.
İçinde leş taşıyan sineden ne hayır umulur?
Vatan felakete düşmüş… Onda coşar mı sanıyorsun
Vatan sevgisi? Herif: Zaten vatan fikrinden yoksun!
Bulunca kendine bir yer, doyunca kör boğazı,
Kapandı, gitti, bakarsın ki, uğursuzun ağzı.
Fakat, sen öyle değilsin: Senin yanar ciğerin:
“Vatan!” deyip öleceksin semada olsa yerin.
Nasıl dayanır hür olan senin esir edilişine?
Kör olsun ağlamayan, ey vatan, felaketine!
ЖООКЕР ГИМНИ
Кааласа тозок келсин, жалынын жалп өчүрөткөөдөнүбүз,
Кудайдын жолу бул жол, басабыз карабастан өӊгөнү биз.
Маа десе, шейит кетсин согушка кирген жандар эӊ акыркы,
Майышпай ар-намысты коргойбуз токтогуча дем акыркы!
Береги кас-душмандар кутуруп жырткычтардай атырылса,
Булуттан кемелер жаап, деӊиздер аскер бүркүп сапырылса,
Көөдөнүн көзөп жердин жарылса жанар тоолор жаалданышып,
Каптаса горизотту кыпкызыл урагандар каарданышып,
Кайраттуу, эрки күчтүү, ой-тилек, максат-мүдөө, ыйманы бир,
Кубаныч, азап, кайгы, абийири, ариети, кылганы бир
Айбаттуу ордобуздун токтобой чогуу соккон жүрөктөрү,
Атүгүл аалам кыйрап жатса да чегинбейт түк, сүрөп деми!
Кудайга кол салам деп асманга көтөрүлүп акмак улам,
Кулаган сыяктанып өталбай горизонттун катмарынан.
Жана да кур кыялдын – жасалма, жүзү кара, жалган өңдүү,
Жолукса акыйкаттын нуруна куйкаланып калган өңдүү,
Жайнаган жырткычтар да жер менен жексен болуп… утулушат,
Жакында фронттогу жоокерлер баскынчыдан кутулушат…
Бузулбайт кыбылабыз, жетүүнү кадыресе максат кылып,
Биз, демек, өлбөйбүз, дос… Андыктан кеттик алга бат-бат жылып!
ASKER MARŞI
Cehennem olsa gelen, göğsümüzde söndürürüz;
Bu yol ki Hak yoludur, dönme bilmeyüz, yürürüz!
Düşer mi tek taşı, sandın, namus ocağının?
Meğer ki savaşa giren son nefer şehit olsun.
Şu karşımızdaki mahşer kudursa, çıldırsa;
Denizler ordu, bulutlar donanma yağdırsa;
Bu altımızdaki yerden bütün yanardağlar,
Taşıp da kaplasa ufukları kızıl kasırgalar;
Değil mi cephemizin göğsünde iman bir;
Sevinme bir, acı bir, gaye aynı, vicdan bir;
Değil mi göğüste birdir vuran yürek… Yılmaz!
Cihan yıkılsa, emin ol, bu cephe sarsılmaz!
Allah’ı boğmak için saldıran insanın çılgınlığı,
Nasıl ki parçalanarak düşer yarmadan ufukları;
Nasıl ki hakikat nuruyla çarpışan kuruntular;
Sonunda gayret kıvılcımlarıyla yok olurlar,
Şu karşımızdaki mahşer de öylece yok olacak.
Yakında kurtulacaktır bu cephe…
– Kurtulacak?…
Yıkılmayacak o kıble, ki ona yönelir emellerim…
Demek ki ölmüyoruz… – Hadi arkadaş gidelim!
АРМАН
Кул мүнөз адамдардай басынып жашаганды адат кылбай,
Кыйкырып ойготмокмун исламды тилди тиштеп карап турбай.
Ыймандуу, күчтүү жандар эргишет ачык айтсам сырды мында,
Ырас, мен көп ойлонбой, чечимди бат чыгарчум чындыгында!
Бакырсаң кимдер угат? Каякта ээси журттун? Карагыла!
Бейтааныш жүздөр жатат көз салсам, оң жак, сол жак тарабыма.
Андыктан кыйкырыкты ичимден чыгарбастан думуктуруп,
Аргасыз ырга көмдүм майдалап миң бөлүккө бууп туруп!
Муң-зарым сел сыяктуу каптабай бүт өрөөндү тарып улам,
Мөңкүгөн дайра эмес, сызылган сырдуу жаштай агып турам.
А тигил дүлөй асман бетине түк из түшпөй тоңуп абдан,
Арманым үн чыгарбай шолоктойт «Сафахаттан» орун алган!
HÜSRAN
Ben böyle bakıp durmayacaktım, dili bağlı,
İslȃm’ı uyandırmak için haykıracaktım.
Gür duygulu, gür imanlı beyinler, coşar ancak,
Ben zaten uzun boylu düşünmekten uzaktım!
Haykır! Kime, fakat? Hani sahipleri yurdun?
Ellerdi yatanlar, sağa baktım, sola baktım;
Feryadımı artık boğarak, cesedini, tuttum,
Bin parça edip şiirime gömdüm de bıraktım.
Seller gibi vadiyi iniltim saracakken,
Hiç çağlamadan, gizli inen yaş gibi aktım.
Yoktur elemimden şu sağır kubbede bir iz,
İnler “Safahȃ”tımdaki hüsran bile sessiz!
МОЮН СУНБАЙМ
Алкап мен эзүүчүнү, зулумга мээримимдитөккүм келбейт,
Алардын көӊүлү деп, эч качан тарыхымдысөккүм келбейт.
Атама кол салганды муунтамын эч нерсеге карабастан…
Антүүгө күч жетпесе, кубалайм өз жанымдан аябастан.
Өмүрү кызмат кылбайм шыйпаӊдап иттей тексиз, наадандарга,
Өлсөм да жүгүнбөймүн баскынчы, адилетсиз адамдарга!
Ашыкмын азаттыкка, арийне, тээ төрөлгөн күндөн бери,
Атүгүл алтын чынжыр багынтпайт эркин өмүр сүргөн мени.
Мүнөзүм жумшак болсо, демек, мен бирөөнүн жоош коюмунбу?
Маа десе башты кессин! Сунбаймын эч убакта моюнумду!
Канаган жара көрсөм, сыздатып жүрөгүмдү кескилеймин,
Коргойм деп карыптарды камчынын уусун ичип, тепки жеймин!
Чындыкты туудай тутуп, акыйкат үчүн таштайм кадамымды,
Чайналып, бирде чайнап, талашам болушунча таламымды.
Душманмын заалимдерге, байкушту бирок жакшы көрүп келем…
Демек, мен сиздин тилде жан окшойм артта калып, өнүкпөгөн?
BOYUN EĞMEYECEĞİM
Ağlasın milletin evladı da bangır bangır,
Durma hürriyeti aldık diye, sen türkü çağır!
Zulmü alkışlayamam, zalimi asla sevemem;
Gelenin keyfi için geçmişe kalkıp sövemem.
Biri atalarıma saldırdı mı, hatta, boğarım…
– Boğamazsın ki!
– Hiç olmazsa yanımdan kovarım.
Üç buçuk soysuzun ardında zağarlık yapamam;
Hele hak adına haksızlığa ölsem tapamam.
Bağımsızlığa âşığım doğduğumdan beridir,
Bana hiç tasmalık etmiş değil altın zincir.
Yumuşak başlı isem, kim dedi uysal koyunum?
Kesilir, belki, fakat çekmeye gelmez boynum.
Kanayan bir yara gördüm mü yanar ta ciğerim,
Onu dindirmek için kamçı yerim, çifte yerim.
Adam aldırma da geç git, diyemem, aldırırım.
Çiğnerim, çiğnenirim, hakkı tutar kaldırırım.
Zalimin düşmanıyım ama severim mazlumu…
Gericiliğin sizin dilinizde anla mı bu mu?
ЧОМ ЖАНА ЭШЕК
Эзилип арка, бели из түшкөн өчпөй турган жондоруна,
Эшектер даттанышат кош кабат жүк артылган чомдоруна:
«Тарталбай түйшүктү биз баратсак жанды тиштеп араң алга,
Таштай оор жүк артышат салмактуу мурункуга караганда.
Ыңырчак, ээр чабышып, кайталап үстүбүзгө чом токуган,
Ылайым, куласа экен усталар каргыш тийип оңкосунан!»
Бир күнү, ырас, уста көз жумат ичер суусу түгөнгөндө,
Башкалар ордун басат. Анткени кирмек беле түгөл көргө?
Жол улап шакирт, калпа… кадимки салттуу өнөр кайталанат,
Жүгү оор эшек кургур, баягы өз ишине кайта барат…
Калпалар тажрыйбасыз… чом тиксе колдон баары келет дешип,
Кор болуп макулуктар жөнөшөт мал доктурга кезектешип.
Бел-жону жооруп, айтор, кайышып кабыргасы, кансыраган
Байкуштар арман айтып, муңканат бир-бирине алсыраган:
«Көрөбүз эми кайдан оо дүйнө кеткен улуу устабызды?
Камсыздап жүргөн экен ошондо көрсө мыкты уста бизди!
Аттиң ай, ал адамдын кадырын билбептирбиз учурунда,
Атүгүл байкабапбыз конгонун зор бакыттын кушу мында!»
А сага айтар кеңеш: иш менен алектенбе арзыбаган,
Акыйкат жолго түшүп, аткаргын адамдыктын парзын анан!
Адаммын десең эгер… эркинсиң, эрктүү кадам таштап алга,
Ар убак азат жаша алдырбай тизгиниңди башкаларга!
А эгер чом бычканга баш ийсең пир, кожоюн көрүп аны,
Анда сен макулуксуӊ… Андыктан өмүр сүрбө сөгүп аны!
SEMER VE EŞEK
Eşeklerin canı yükten yanar, aman derler,
Nedir bu çektiğimiz dert, o çifte çifte semer!
Biriyle uğraşıyorken gelir çatar öbürü;
Gelir ki taş gibi hain, hem eskisinden iri.
Semerci usta geberseydi… Değmeyin keyfe!
Evet, gebermelidir beddua edin herife.
Zavallı usta göçer bir gün sonunda, ancak,
Makamı öyle uzun boylu nerde boş kalacak?
Çırak mı, kalfa mı, kim varsa yaslanır köşeye;
Takım biçer durur artık gelen giden eşeğe.
Adam meğer acemiymiş, semerse hüner ister;
Sırayla baytarı boylar zavallı merkepler.
Bütün o beller, omuzlar çürür çürür oyulur;
Sonunda her birinin sırtı yemyeşil et olur.
“Giden semerciyi, derler, bulur muyuz şimdi?
Ya böyle kalfa değil, basbayağı usta idi.
Nasıl da değerini zamanında bilmedik, tuhaf iş:
Semer değilmiş o rahmetlininki devletmiş!”
Sana öğüdüm: “Saçmalıklarla uğraşmayı bırak;
Adamlığın yolu nerdense, bul da girmeye bak.
Adam mısın: Sonsuza dek cihanda hürsün, gez;
Yular takıp seni bir kimsecik sürükleyemez.
Adam değil misin, oğlum: Gönüllüsün semere;
Küfür savurma boyun kestiğin semercilere.”
ЭМГЕК ЖАНА ЧОМ
«Адамдар өлбөйт… Өлсө, артында эмгек калат өчпөй турган,
А эгер эшек өлсө, чом калат ал байкушту өкчөй турган»,-
Дегени аталардын миӊдеген жарандарга асыресе,
Дем берип, тер төктүрөт алардын чекесинен кадыресе!
Мазамды алат, ырас, ушул ой акылыма орногон бек,
Менимче, өлбөстүктүн үрөөнүн септим деш бул болбогон кеп.
Албетте, жер бетинде түбөлүк өчпөс из бар деген менен,
Аныӊдын анык наркы бычылбайт жеке пикир, ченем менен.
Баштапкы өтө терең «насааттын» абырою түшүп азыр,
Баркы жок беш тыйындык, чынында, бүгүнкү муун үчүн анын.
Түйшөлүп күндүз кечке «эң мыкты» эмгегиңди жазган мына,
Түндөсү ыргытышат баалабай, аттиӊ, аны таштандыга!
Өзүң көр аралашып эгерде айтканыма ишенбесең,
Өкүнөт жулунгандар… Эркин жүр колду салбай кишенге сен!
Билемин эртең эле урпактар барган кезде көрүстөнгө,
Балп этет: «Чом экен», – деп эстелик, күмбөздөрдү көрүшкөндө.
Арийне, бирөө өтсө дүйнөдөн эл көзүнө илинбей түк,
Артында эмгек же чом калганы эч бир жанга билинбейт түк!
NE ESER NE DE SEMER
“Ölen insan mıdır, ondan kalacak şey: Eseri;
Bir eşek göçtü mü, ondan ancak: Semeri.”
Atalar böyle buyurmuş, diye, binlerce alın,
Nasıl da kendini mahvederek döker, döktüğü teri!
Şu ölümsüzlük hırsına akıl erdiremem, bir türlü,
Sorsalar, bence, tutkuların en derbederi:
Hadi toprakta silinmez bir izin var, ne çıkar,
Bağlı oldukça bakış açısına gerçek değeri?
Dün, beyinlerde kıyamet koparan “hikmet”i al,
Bugünün zevkine sor: Beş para etmez ciğeri!
Gündüzün, başların üstünde gezen “şaheser”in,
Gece, şayet, arasan, çöplüktür belki yeri!
İsteyen almaya baksın boyunun ölçüsünü,
Geri dur sen ki, pişmandır atılanlar ileri.
Bilirim: “Hep de semermiş!” diyecek yarınki nesil,
Tekmelerken şu kabarmış sıra sıra tümsekleri.
O ne çok bilmiş adamdır ki: Gider sessizce,
Ne esermiş, ne semer, kimsenin olmaz haberi!
ЧЫГЫШ
Исламдын далай кылым колу шал, мээси нагыз сенек болуп,
Иштебей турат, аттиң, Батыштын кандуу түшү себеп болуп.
«Кана, айт, эмне көрдүң Чыгыштан?» – деп сураса көбү менден,
Кыйраган шаар, үйлөрдү, лидерсиз калкты санап көңүл эзген.
Мен анан баштан аяк: бузулган жол, көпүрө, каналдарды,
Маӊдайы тердебеген, колдору кабарбаган адамдарды,
Ийилген бел, моюнун арданып түздөп, канын кайнатпаган,
Иштебес баштар менен таш жүрөк, абийир, арды чаӊ каптаган
Баяндап… андан ары тагдыры талкаланып, соолуганга,
Бети жок, эки жүздүү жандарга жана түрдүү ооруларга
Токтолуп… айтам анан түтүнсүз очок, күйгөн ормондорду,
Түшүмсүз ээн талаа, чөп баскан үй-жай, короо, коргондорду.
Жамаатсыз имам менен сеждеге бешенеси тийбестердин,
Жар салып «газаватты» бир-бирин өлтүрүшкөн диндештердин
Жашоосу менен чогуу сүрөттөйм айыл, тамды урап жаткан,
Жана да жалкоолорду эртеңин ойлобостон сулап жаткан!
Айтор, мен ыйлап жүрсөм Чыгышта ушуларга аралашып,
Адамдар угушпады… Атүгүл үн каткан жок, кара басып!
Жайнаган көрүстөндөр жанымды кадимкидей эзип менин,
Жылмайган турпак менен нурданган көк асманга кезикпедим.
Кыйналган көп инсандын ый, муңу тээ түпкүрдөн сыздап чыгат,
Кыпкызыл чамбар болуп горизонт Ислам мойнун чырмап турат!
Арман ай, көөдөндөргө дем жетпей барган сайын тарып чынжыр,
Ах, үч жүз элүү миллион адамды кекиртектеп алышыптыр!
DOĞU
Sataşır sürekli, hiç göz açtırmaz da Batı’nın kanlı kȃbusu,
Asırlar var ki, İslȃm’ın çalışmaz, beyni bazusu.
“Ne gördün, Doğuyu çok gezdin?” diyorlar. Gördüğüm: Yer yer,
Harap iller: serilmiş yuvalar; başsız toplumlar;
Yıkılmış köprüler; çökmüş kanallar; yolcusuz yollar;
Buruşmuş çehreler; tersiz alınlar; işlemez kollar;
Bükülmüş beller; incelmiş boyunlar; kaynamaz kanlar;
Düşünmez başlar; aldırmaz yürekler; paslı vicdanlar;
Zorbalıklar, tutsaklıklar; baskı kurmalar, bayağılıklar;
İki yüzlülükler; iğrenç alışkanlıklar; türlü hastalıklar;
Örümcek bağlamış, tütmez ocaklar; yanmış ormanlar;
Ekinsiz tarlalar; ot basmış evler; küflü harmanlar;
Cemaatsız imamlar; kirli yüzler; secdesiz başlar;
“Gaza” diyerek dindaş öldüren zavallı dindaşlar;
Ipıssız yuvalar; kimsesiz köyler; çökük damlar;
Emeksiz günler; yarın düşüncesi bilmez akşamlar!
Geçerken, ağladım geçtim; dururken, ağladım durdum;
Duyan yok, ses veren yok, bin perişan yurda başvurdum.
Karşında uzun uzadıya mezarlar, ahiretler, yükselir durur;
Ne topraktan güler bir yüz, ne göklerden güler bir nur!
Derinlerden gelir çığlığı yüz binlerce acılı insanın;
Ufuklar bir kızıl çember, bükük boynunda İslȃm’ın!
Göğüsler hırlayıp durmakta, zimcirler daralmakta;
Bunalmış kalmış üç yüz elli milyon cansa gırtlakta!
МЕКТЕП
Калааны бир аз билем, а сыртын кыдырбаган себептүү мен,
Көрсөм деп жолго чыктым аралап шаар, дубан, элетти мен.
Кулагым чалды жолдо: «Башчылар чоң кыштактан четтеткени,
Кууптур үч күн мурда иштеген мугалимди мектептеги».
Эл анан уул-кыздарын жибербей, тигил мектеп жабылыптыр,
Эмнеге? деген собол жооп издеп, жан дүйнөмдө жаңырып тур…
Көп ишти башка күнгө жылдырган эң маанилүү чечимге мен
Келдим да… Жолоочуга кошулуп жетип бардым кечинде мен.
Айылда жашагандар чогулуп, кездешүүгө тез келишти,
Акыркы намаздан соң алдыма төшөк салып, сөз беришти.
Алгач мен чоң көйгөйгө көңүлүн бурбай туруп башкалардын,
Алланы, пайгамбарды оозанып, кириш сөздү баштап алдым.
Билимге тиешелүү хадисти, аяттарды чубап анан,
Булбулдай сайрап кирдим таасирдүү кепке кепти улап анан.
Кетирбей келген шансты бек кармап, көздөрүмдү жумдум дагы,
Кыскасы, «төктүм» укмуш уксун деп ошол жердин тургундары:
«Мугалим – мамлекет, ырыскы, кут экенин унуттуңар,
Мектептен силер аны жакында келгис кылып куупсуңар!
Арийне, чоң күнөөгө баттыңар сыйбай турган акыл-эске,
Аткени мугалимдин акысын сурайт Кудай акыретте.
Белинде сыя челек… колунда аса… башка чалма чалып,
Билсеңер, мусулмандар бутуна он беш даана чарык алып,
Алты айлык узак жолго, тоо-ташка өмүрлөрүн арнап улам,
Алышат, ырас, билим алыскы тээ Кытайдын ар жагынан.
А силер… Арман күн ай! Ар ишти салбай акыл элегине,
Алланын алдыңарга жиберген өзгөдө жок белегине
Таптакыр маани бербей, караңгы, түркөй болуп эсирдиңер,
Тепкилеп ырыскыны, а кутту өзүңөрдөн кетирдиңер»…
Кеңейип жакшылыкты билбеген наадандыктын жаракасы,
Көп өтпөй көрөсүңөр тийгенин бул нерсенин залакасы!
Бушайман болдуңарбы?.. Эч нерсе келбейт эми калыбына,
Балта чаап таштадыңар анткени урпактардын тамырына…
MEKTEP
Şehri az çok bilir, çevresini pek bilmezdim;
Bari bir köyleri görsem, diye çıktım, gezdim.
Yolda duydum ki: Filan nahiyenin ileri gelenleri,
Üç gün önce kovuvermiş öğretmen bilmem kimi;
Herkes çocuğunu almış, kapatılmış mektep.
Çok fena şey! Hele bir anlayalım, neydi sebep.
Hiç işim yok, bu da oldukça önemli doğrusu ya,
Gidecek yolcu da var, akşama indik oraya.
Yatsıdan sonra köylüler “bize vaaz et” dediler;
Çektiler altıma bir allığı çıkmış minder.
Allah’a hamd, Peygamber’e selamla başlayarak,
Esas konuya gitmeden, bir giriş yaptım çabucak.
İlmin değerini belirten ayetleri, hadisleri bütün,
Okudum, kısacası bülbül gibi öttüm ben o gün.
Tam zamanıydı, oradakilere çevirdim yüzümü;
Açtım artık bu sefer ağzımı, yumdum gözümü:
Hiç öğretmen kovulur muymuş, ayol, söyleyiniz?
O sizin devletiniz, nimetiniz, her şeyiniz.
Hoca hakkından daha büyük hak var mı?
Ahirette hesaba çekilirken bunu sormazlar mı?
Müslüman elde asa, belde divit, başta sarık;
Sonra, sırtında, yedek, şaplı beş on deste çarık;
Altı aylık yolu, dağ, taş demeyip, çiğneyerek,
Çin’deki ordan da ötedeki ilmi gidip öğrenecek.
Hiç düşünmek de mi yoktur, be adamlar, bu ne iş?
Allah size en büyük şansı bağışlayavermiş,
Hem de ta bulunduğunuz yere göndermişken.
МУГАЛИМ
Калган кезде туткун болуп бир улут,
Кызуу талкуу өттү жыйын курулуп.
Сунуш берип, күпүлдөштү бүт баары,
Суроо: «Калкты кантип кастан куткаруу?»
Бирөө айтса: «Саясатты колдоӊуз!»
Бирөө минтет: «Журтту коргойт ордобуз».
Кээси: «Билим жеткирет»,- деп жеӊишке,
Кай бирлери: «Флот бар»,- дейт деӊизде.
Айрымдары акча менен санатты
Алга сүрөп, айтор, көпкө талашты…
Баарын тыӊдап бир карыя салмактуу:
«Бизге алгач мектеп керек ардактуу
коноктор»,– деп оюн айтса тайманбай,
«Келесоо»,- деп шылдыӊдашты калгандар.
Бирок анын аргумент таап акылы,
Беркилерди ынандырды акыры:
«Озуп улут чыксын десек жогору,
Ойлош керек пайдубалды оболу…
Билим алган ар бир адам жеӊилдейт,
Билимдүү журт эч убакта жеӊилбейт.
Аскер сөзсүз керек… Каршы буга ким?
Андан бирок маанилүүрөөк мугалим!»
ÖĞRETMEN
Tutsak oluvermişti bir millet.
Akıl sahipleri arasında seçilme bir heyet,
Düşündü: Bu milleti kalkındırmanın yolu nedir?
Meclis üyeleri tekliflerini sundu bir bir:
Kimi siyasetle kurtarmak istemiş kalanı;
Demiş ki bir diğeri: “Asker kurtarır vatanı;’’
O der: “Bugün şiddetle donanmaya vardır gerek;”
Bu der: “Hayır, daha gereklidir bilimde ilerlemek;”
Kimin de sanata rağbet, kiminde paraya heves;
Kısacası, çıkmış her kafadan başka bir ses.
Bir ihtiyar, başlangıçta herkesi yalnız dinlemiş;
Sonunda, “Mahalle mektebi lazım!” demiş.
Zavallının sözü pek anlaşılmamış ilkin:
“Bunak!” diyen bile olmuş düşünmeden; lâkin,
Herif, bu söz ne demektir, güzelce açıklamış;
Derin bilgisiyle, önceki tüm fikirleri çürütmüş.
Sonunda: “Şüphesiz millet her yönden güçlenmeli;
Fakat düşünmeli her şeyde önceden temeli.
Yaygınlaşması gerekir eğitimin mutlak:
Okur yazar olursa halk, ne var yapılmayacak?
Donanma, ordu zorunlu birer ihtiyaçtır,
Ama o ihtiyacı öğreten, “öğretmen” dir!”
ЭМГЕК
Токтобой түк түрмөктөлүп күн өтөт,
Турмуш менен бүт бардыгы күрөшөт.
Билсең жашоо – турган кезде көз тирүү
Бүлө күтүп, өзүңдү-өзүң өстүрүү.
Бирде чуркап, бирде кулап сүрдүгө,
Баары иштейт: жеке инсан, үй-бүлө!
Эзелтеден эртели-кеч жан тынбай,
Эмгектенет жамаат, улут ал тургай.
Керек болсо жашоонун бул мыйзамы,
Кыймылдатат жан-жаныбар, кыйланы…
Адам, жандык, жаратылыш эгерим,
Ал жобосун бузбайт, айтор, Эгенин.
Иштерманды Теңир колдоп, курчутат,
Илээндини өлүм менен тынчытат!
Максат коюп, таянбастан бирөөгө,
Мээнеткечтер жетет чуркап мүдөөгө.
Убакытты жеңип кайсыл өлкөнүн,
Улутташым, көргөндүрсүң өнгөнүн…
Батыш мына, катуу иштеп жанагы,
Башкарууда жер түгүл, тээ абаны.
А Чыгышчы? Артта калды түнөрүп,
Аты өчөт, балким, анын түбөлүк!
Өнөр жайлар жасап чукул бурулуш,
Өстү, илим, билим, санат, курулуш.
Жарып сууну кеме сүзсө деңизде,
Жетти поезд дүйнө кезип жеңишке.
А кабарлар чагылганга учкашып,
Асманда жүр балон газга жупташып.
Адамзатты таң калтырган негизи,
Айтор, булар көп эмгектин жемиши…
EMEK
Hayat kavgasına düşmemiş mi insan da?
Çaresiz, çabalamayla yaşar bu dünyada.
Evet, insan hayatı çabalamanın ürünüdür,
O olmadıkça ne fertler, ne de aileler olur.
Görün birer fertleri: Sürekli çalışır;
Bakın ki aileler durmayıp nasıl çalışır.
Alın sırayla toplulukları, sonar milletleri;
Acaba geçim kavgasından var mı duran geri?
Varlığın düzenini koruyan o ebedî kanun,
Bütün cihanı hakimiyeti altında tutsun
Da insanlık bunun dışında kalsın; garip olur.
Hayır! Yaratılış kanununda ayrımcılık yoktur.
Kimin hayat hakkı olduğunu anlıyor, görüyor;
Çalışmayanları eliyle bir bir öldürüyor!
Yaşamayı amaç edinenler, koşup ilerlemede;
Sıkıntılı yolunda zahmeti rahmete öevirmede.
Ne yazık ki, milletlerin nasıl ilerlediğini görenler,
Haklıdır, zaman içinde zaman var, diye diretseler.
Bakın çalışıp duran Batı’ya şimdi bir kere:
Havaya hükmediyor, yetinmiyor artık yerle.
Dmnün de tembel Doğu’yu seyredin: Ne geri!
Yakında kalmayacak yeryüzünde belki yeri!
Nedir şu bir sürü fen, nedir bu sanatlar?
Nedir ilimle ortaya çıkan şu gerçekler?
Gemiler ki bölük bölük yarar deryayı;
Trenler ki ülke ülke tarar dünyayı;
Haberler ki şimşeğe binip seslenir durur ovada;
Balon ki yoğunlaştırılmış gazla yükselir havada…
Kısacası, insanı hayran bırakan bu eserlerin hepsi,
Hep derlenip toplanmış çalışmaların neticesi.
СҮРӨТҮМ ҮЧҮН
Бир күнү көлөкөмдү топурак жер алдына көмгөндөн соң,
Билинбей өчөт өңүң мезгилдин мыйзамына унчугалбай.
Тирүүсүң түбөлүккө жакшы деп эл эскерсе өлгөндөн соң,
Тааныбайт эч ким мени. Анткени тынч жашадым үн чыгарбай.
RESMİM İÇİN
Toprakta gezen gölgeme toprak çekilince,
Günler şu değersiz hayali da er, geç, silecektir.
Rahmetle anılmak, sonsuzluk budur ama,
Sessiz yaşadım, kim beni, nerden bilecektir?
НООРУЗГА
Эй, уулум Нооруз, тыңда улгайган мендей кексе абаңды сен,
Эр жигит ооз көптүрүп сүйлөбөй, көрүнсө дейм иши менен.
Сөзү көп, курсагы чоң урууң бар… Туурабай түк аларды сен,
Сөзүнө, өзүнө бек АДАМ БОЛ улутуңдай ичи кенен!
NEVRUZ’A
İhtiyar amcanı dinler misin, oğlum, Nevruz?
Ne büyük söyle, ne çok söyle; yiğit işte gerek.
Lâfı bol, karnı geniş soyları taklit etme;
Sözü sağlam, özü sağlam adam ol, ırkına çek.
БАЛДАРГА
Отун тура атаӊар: балтага сап болбогон!
Окшосоӊор аларга, отко айланат жолуӊар.
Өттү эбак дөӊгөчтөй өмүр сүрүү оӊбогон,
Өзүӊөрдү жонгула жукаргыча жонуӊар.
Эскертерим: көбүрөөк жонуп башты ойлогон,
Эч убакта алданып, кабарбасын колуӊар!
ÇOCUKLARA
Ne odunmuş babanız: Olmadı bir baltaya sap!
Ona siz benzemeyin, sonra ateştir yolunuz.
Meşe halinde yaşanmaz, o zamanlar geçti;
Gelen incelmiş adam devri, hemen yontulunuz.
Ama dikkatli olun: Bir kafanız yontulacak;
Sakın aldanmayın: İncelmeye gelmez kolunuz!
ЖУБАЙЫМА
Жан биргем, жарык нурга өзүӊдү жеткирсемдеп тилек кылып,
Жүгүрдүм өмүрүмдүн ийри–түз, өйдө–төмөнжолунда мен!
Бүтүндөй аска–зоону, тоо–ташты ашкан мененбилек түрүп,
Бырышкан маӊдайымды тарс урдум өзташыма соӊунда мен!
HAYAT ARKADAŞIMA
Seni aydınlığa çıkarsam, diye, koştum durdum,
Ey, bütün dalgalı ömrümde, hayat arkadaşım!
Dağ mıdır, karşı gelen, taş mı, hep aştım, fakat,
Buruşuk alnıma çarpan bu sefer kendi taşım!
КАЙДАСЫӉ?
Кайдасыӊ, оо, Жараткан: көрүнбөс, эч белгисиз жүргөн жери?
Кыдырам ички, тышкы ааламды тээ эзелки күндөн бери.
Көктөгү чачылган бүт жылдыздын тоӊгон жарык нуру менин
Көзүмдөн тамган жаштын издери издеп күндө сүйгөн сени!
NERDESİN?
Mekȃnsızlıkta mısın, nerdesin, ey görünmez Allah?
Dönerim iç ve dış ȃlemleri ezelden beridir.
Serpilip kubbene donmuş, o ışık damlaları,
Seni yer yer arayan yaşlarımın izleridir!
СҮРӨТҮМӨ
Сырткы жүз: өӊ–келбетим агарыпкүндөн–күнгө барат улам,
Сураба жан дүйнөмдү, себеби анын ичи кара туман.
Мен бүгүн, чындыгында, өзүмдөн ушунчалык уялдым, эй,
Мага түк окшобогон алдагы сүрөтүмдү карап улам!
RESMİME
Dış yüzüm böyle ağardıkça ağarmakta, fakat,
Sormayın iç yüzümün rengini: Yüzler karası!
Beni kendimden utandırdı, gerçekten şimdi,
Bana hiç benzemeyen fotoğrafımın manzarası!
ОКУРМАНГА
Ардактуу окурманым, калбасын сыртка чыкпай сыр көңүлдө,
Айтайын ачык-айкын жыйнактан орун алган ыр жөнүндө:
Сулуулап сүйлөмдөрдү, шөкөттөп сөз тизмегин санат кылган,
Сүрөткер жан эмесмин эрмектеп ыр жазганды адат кылган.
Көзүмдүн жашы эмес, калкымдын кайгысына чыланган бу,
Көңүлдүн жашы менен жараттым сыздап ар бир чыгармамды!
Ыйлаймын өзүм бирок башканы жашыталбай кыйналамын,
Ырас, бул жүрөгүмдүн тили жок, ошондуктан буйдаламын.
Оо, пендем, эгер сага бир жүрөк керек болсо муӊга баткан,
Окуп чык баштан аяк… оргуган ой-сезимди ырга каткам!
OKUR İÇİN
Bana sor sevgili okur, sana ben söyleyeyim,
Ki nasıldır şu karşında duran şiirlerim:
Bir yığın söz ki içtenliğidir ancak güneri;
Ne sanat taslarım, çünkü, ne sanatkȃrım.
Şiir için “gözyaşı” derler; onu bilmem yalnız,
Aczimin gözyaşıdır bence bütün eserlerim!
Ağlarım, ağlatamam; hissederim, söyleyemem;
Dili yok kalbimin, ondan çok şikayetçiyim!
Oku, şayet sana bir hisli yürek lazımsa;
Oku, zira onu yazdım, iki söz yazdımsa.
