ТИЛИМ БУУЛУУ… КАНТИП АЙТАМ КАЙЫР ДЕП Тирегимдей көрүүчү элем, Зайырбек, тилим буулуу… кантип айтам кайыр деп? Калдыңбы өлүп – түбү түшкүр дүйнөдө калыстык жок экендигин далилдеп?! Улутумдун ак жарыгы, ак жарык! Уулуу кабар жүрөктөрдү как жарып – узунуңдан ар жүрөктө жатасың үстөлүңдө калган калем баштанып. Падыша-элдин толугу да, кеми элең, байкай бербес – толук-кемдин чеги элең. Жаакка чапса зөөкүр келип момунду, чак эттире чабылган жаак – толугу менен…..
Акын, журналист Зайырбек Ажыматов дүйнө салды Кыргыз адабияты жана маданияты оор жоготууга учурады… Улутту ар-намысына келтирген, духун көтөргөн атуулдук ырларды, жашоо-турмушта аралашып жүрүп эле көп адамдар байкабаган көрүнүштөрдү, окуяларды, ой-толгоолорду ыр саптарына айланткан, жандуу жаратылышка, аялзатына, айлана-чөйрөгө болгон сүйүүнүн күчүн даңазалаган лирикалык ырларды жазган, өтө жөнөкөй, ичине сыр жашырбаган ак көңүл, кыргыз элине таанымал болгон журналист, кыргызга чындап күйгөн патриот акын Зайырбек Ажыматов 44 жашында дүйнө салды. Чыгаан жана патриот акын, Кыргыз Республикасынын Улуттук жазуучулар союзунун мүчөсү, 2001-жылдарда уюштурулган Эл аралык “Нурборбор” чыгармачылык академиясынын (мурдагы чыгармачыл жаштардын республикалык “Нурборбор” коомдук толугу менен…..
Шалом Алейхем (02.03.1859–13.05.1916) Классик еврей жазуучусу. ЮНЕСКО тарабынан М.Твен, А.П.Чехов жана Б.Шоу сыяктуу дүйнөлүк адабияттагы улуу юморист-жазуучулардын бири катары таанылган. Шалом Алейхем – идиш тилинде «Силерге тынччылык!», орусча «Саламатсыңарбы!» дегенди түшүндүргөн псевдоним. Шалом Алейхемдин чыгармалары дүйнө жүзүндөгү ондогон тилдерге которулган. Кыргыз тилине анын бир нече аңгемесин 1968-жылы жазуучу, котормочу Касымбек Эшмамбетов которгон. МАКИ (Балдар үчүн) «Уурдаба». Жетинчи осуят Балдар, угуп турсаңар, мен силерге азыр маки жөнүндө, болгондо да ойдон чыгарылган эмес, чынында эле менин башымдан өткөн окуяны айтып берем. Балалык кыялымда ак эткенден так этип, бассам-турсам такыр эси-көөнүмдөн кетпей, «өзүмдүн маким болсочу» дегенден башка толугу менен…..
Джанни Родари (1920-1980) Италиянын балдар жазуучусу “Апчхини” эсептеген аял Гавиратеде бир аял жашаган экен, ал күнү бою ким канча жолу чүчкүрөөрүн эсептеп чыгуу менен алек болгон, анан ал жөнүндө өзүнүн курбуларына айтып берип, ошолор менен бирге көпкө дейре калп-чынды аралаштырып “апчхи” жөнүндө айта беришчү. -Аптека кармоочу киши жети жолу чүчкүрдү, – дептир ошол аял. -Андай болушу мүмкүн эмес. Кудай бар, эгерде мен калп айтсам менин мурдум түшүп калсын! Ал түшкө беш мүнөт калганга чейин туптуура жети жолу чүчкүрдү. Алар ошол окуяны көпкө чейин талкуулашып, акырында аптека кармоочу киши ич алдырчу толугу менен…..
Кыргыз эл акыны Абдыжапар Эгембердиев Өмүр Нух пайгамбар 950 жыл жашаган экен. Анан жан алгыч периште: “Ушул өмүрдө эмнени көрдүң?” – деп сурап атпайбы. “Эч нерсени, – дейт пайгамбар, – бир эшиктен кирип, бир эшиктен чыккандай эле болдум”. Кыялга окшоп түркүн түстө өрүлгөн, Таңдай таза, аппак болуп сөгүлгөн. О-о өмүр ай, чалкып жаткан көл болуп, Чайпалбастай, кемибестей көрүнгөн. Обон салып арыкта суу акканы, Таңда-кечте малын тосуп жаш-кары. Түтүн жыттуу айыл турмуш башка эле, Башка болчу балалыктын асманы. Бул жашоону билбей накта өңүндө, Бүгүн көргөн эртең чыгып төгүнгө. Чындык толугу менен…..
Авторитардуу коом, экзистенциялык кейипкер жана муздак дубалдар… (К.Жусубалиевдин романына пикир) Азыркы мезгилде соцреализмдин шартында өнүккөн ХХ кылымдагы улут адабиятыбыздын өтүмүш дооруна – ал мезгилдеги тарыхый шартка, адабий процесстин оош-кыйыштуу, карама-каршылыктуу өнүккөн татаал диалектикалуу табиятына – динамикалык процесстин тенденциялуу кылдат көрүнүш, нюанстарына чейин кайрылып, кайра баштан аңдап көрсөк; ал учурда жалпы советтик адабияттын контекстинде жашап турган улуттук адабиятыбыз коммунисттик партиянын авторитардуу бийлиги жараткан советтик идеологиянын таасиринен көпкө чейин бошоно албай келген, бирок, «алтымышынчылар» катары таанылган акын-жазуучулардын өзүнчө бир мууну бийликтин системасы канчалык катуу болсо да, тоталитардык система талап кылган ар кыл толугу менен…..
Бердибектин ырлары Мен Бердибектин ырларын тие качып окуп жүргөнүмө, интернеттен көзгө чалынса «эмнени жазды экен» деген кыязда көз токтото калганыма бир топ убакыт болуп калды. Адегенде анча деле маани бербей, бир сыйра кыйгачынан көз жүгүртө салып, башка темаларга аттап кетип жүрдүм. Бирок чыныгы ыр менен ыр сөрөйдүн, жармач жазмакерчиликтин айырмасы алыстан эле байкалып турат эмеспи. Интернеттен окусам да, бу Жамгырчынын Бердибеги жыл санап өсүп, жетилип келатканын байкадым. Кийинки убактагы ырлары табияттан айткан таланты жок болсо да үстү-үстүнө теминген ортозаардын эмес, чыгармачылык чыныгы зардеси бар жаш калемдин табылгалары экенин байкатты. Ошентип толугу менен…..
Танзиля Зумакулова, Кабардин-Балкар эл акыны Тоолуктар Түзүшкөн ырды акындар, Бийиктик ээлеп кумарын. Билбей эле кантип тоолуктар, Тоолордон бийик турарын. Жүз жылдар артты карасак, Баскан жол түрдүү таралып. Келгенсийт мында тоолуктар, Тоолордон эрте жаралып. Көз жеткис узак жол басып, Түзүлүп пейил кеңдиги. Алардын турум-турпатын, Тоолордун өзү бердиби? Канаттуу учуп жете алгыс, Асмандын чексиз кеңдиги. Антсе да, үндөйт бийикке, Тоолуктун күчү, эрдиги. Себеби мүмкүн мындадыр, Касташса дагы ким менен. Душманын албай капарга, Ак чачтуу башын ийбеген. Тоолордун жүзүн салаалап, Суулардын жашы өрүлөт. Кайгырса тоолук жаш чыкпайт, толугу менен…..
Пенделер маршы Мезгилдин агымында калдалактап, Мен да, сен да, ал дагы карбаластап, Агып бара жатабыз кайда, кайдаа… Асыл, асыл күндөрдү чаңга таштап. Көр тирлик эй, көргө көр жетеленип, Көрө албастык, ач көздүк, текеберлик, Көмкөрүлүп турса да үстүбүздө Көрбөй койдук, көрмөксөн кете бердик. Жалганынан чындыгын айрый алгыс, Оо не деген өмүрсүң, кайрый алгыс?! Ийинибиз тийишип турган менен Иңир соруп баратат жалгыз, жалгыз… Пенде экенбиз кантели өлүп-талып, Периштесин пейилдин көмүп салдык. Басып жүргөн боюнча өлүп калдык Байкабайбыз ошого көнүп калдык… Алганыбыз көп болду, беребизби? Келген жээкке кетирдик кемебизди. Күүгүм кирип келатат, мен толугу менен…..
Тартылбай калган сүрөт Новелла Жашыл бакка оронгон жашыл шаар. Негедир мага бардык нерсе жашыл сыяктанат. Балким, дүйнөнүн өзү жашылдыр… Балдактарымды тык-тык таштап, кымбат адамымдын жанында барам. Кыялымда көбүрүп-жабырып, бизди элес албай өтүп жатышкан адамдарды токтотуп алып, аларга жүрөк толкуткан кубанчым, бактым, махабатым жөнүндө айтып берип, аларды таң калтырып, «силердин араңарда менден ашкан бактылууңар барбы?» деп жар сала кыйкыргым келет. Эгерде ушул жашыл дарактуу аллея узарып отуруп чексиздикке созулуп кетсе, оо, анда мен эч ойлонбостон кете бермекмин. Чаалыгып, алсырап калсам да кете берет элем. Анткени жанымда – Нургүл. Буттарым талып, ооруганына толугу менен…..